گلیم تمام پشم کردستان

گلیم و گلیم فرش

گلیم نوعی فرش بدون پرز است که با درگیری تار و پود به یکدیگر ایجاد میشود. معمولا تار آن پنبه و پشم و گاهی نخ ابریشم و پود آن از نخهای پشمی و کرک و ابریشم به صورت رنگی استفاده می شود. این فرش در زبان فارسی نامهای مختلفی دارد. گلیم در افغانستان – گیلیم در اوکراین -بداس در قفقاز – لیاط در سوریه و لبنان – چیلیم در رومانی و همچنین کیلیم در ترکیه و لهستان و مجارستان و عربستان از جمله نامهای متفاوت آن است.

هر چند به روشنی مشخص نیست كه نخستین بار در کجا و توسط چه قوم و قبیله ای بافت پارچه های اولیه كه همزمان با شروع بافت گلیم بوده صورت گرفته اما بر اساس کاوش های باستان شناسی شواهدی از بافندگی در میان ساکنان فلات ایران و سرزمین های همجوار به دست آمده. از جمله در غارهای جنوب شرقی دریای مازندران ( غار کمربند و هوتو در نزدیكی بهشهر ) آثاری پیدا شده كه پرورش گوسفند و بز و ریسیدن پشم و موی آنها را به دست مردمان این منطقه در 8000 سال پیش به اثبات می رساند.
انواع بافت های گلیمی ایران

شیریكی پیچ ( شیركی پیچ ):
شیریكی پیچ نامی است كه بافندگان عشایر و روستایی كرمان به آن داده اند. ظاهری شبیه قالی دارد و همانند قالی با گره بافته می شود و بر خلاف دیگر انواع گلیم كه پود باعث تكمیل و نمایاندن نقوش آن می شود، پود تنها باعث اتصال تارها به یكدیگر و در پشت گوشت ( پرز ) گلیم مخفی است و قابل رؤیت نیست. نقوش به وسیله ی گره ای كه بر روی تار زده می شود به وجود می آیند. گره زدن در شیریكی پیچ دو نوع است.

گره متن، كه با كمك آن نخ رنگی از روی دو تار می گذرد و به پشت برگردانده می شود و از زیر رشته ی اصلی رویی عبور و ایجاد گره می كند.دومین گره، گره ی آبدوزی است. در این گره، پود رنگی دو بار روی دو تار قرار می گیرد و خط پهن تری ایجاد می كند.پس از اتمام عملیات گره زنی در هر ردیف پود گذاری انجام و بین پود و گره ها درگیری ایجاد می شود. این عمل به وسیله ی شانه یا دفتین صورت می گیرد.

نقوش شیریكی پیچ از محدوده ی هندسی بالاتر می رود و گاه توازن و هماهنگی را از تركیب نقوش غیر متقارن به دست می آورد. نقش بوته جقه در میان نقوش شیریكی پیچ دیده می شود كه دو گل گرد در میان آنها تعبیه شده كه نسبت به یكدیگر متقارن اند. حاشیه ها اغلب زنجیره ای و مركب از یك شكل هندسی مكررند كه بین دو خط موازی قرار می گیرند. این حاشیه ها را حاشیه های چرخی می نامند. گل متن كشمیری است كه سراسر متن را با تكرار خود پر می كند. نقوش دیگری كه در بافت این محصول رواج دارند عبارتند از: قارا، گل شاه عباسی، گل كرمانی و جفت گل. رنگ های انتخابی بافندگان شیریكی پیچ معمولاً رنگ های تیره است.یك نوع حاشیة دیگر، حاشیة وكیلی است كه در گل های گرد وسط دایره های كوچك درون گل معمولاً به رنگ قرمز و زمینة آن به رنگ سبز است.

وَرنی:
ورنی گلیمی فرش نما است كه بدون نقشه و به شكل ذهنی توسط زنان و دختران دشت مغان و عشایر حومه ی اهر، ارسباران و مشكین شهر ( در استان آذربایجان شرقی ) تولید می شود. تولید ورنی عموماً در نقاط قشلاقی انجام می گیرد و نقوشی كه بر روی آن نقش می بندد نشانگر محیط زیست و انعكاس آن در اذهان زنان و دختران عشایر است. بیشتر نقوش از اشكال حیوانات و وحوش منطقه تأثیر گرفته و نقوش عمده ی حیوانات عبارتند از گوزن، آهو، گرگ، سگ گله، بوقلمون، مرغ و خروس، گربه، مار، عقاب، گوسفند، ببر، شتر، روباه، شغال، طاووس و پرندگان محل كه به صورت ساده ی هندسی بافته می شوند. رنگ های ورنی، زمینه ای لاكی، سرمه ای، كرم، سفید، پیازی و آبی روشن با نقوش حیوانات در وسط و حاشیه ای حداكثر به عرض 20 سانتی متر در طرفین دارند.

گلیمچه:
نوع دیگری از گلیم های ایرانی است كه در بیجار و روستاهای اطراف سنندج با استفاده از شیوه ی بافت و مواد اولیه ی دیگر انواع گلیم تهیه می شود. تفاوت آن با گلیم های معمولی كوچك بودن آن است و نقوش آن نیز متنوع تر از گلیم است چنانچه گلیم های كردستان اكثراً دارای اشكال ساده و نقوش آن بیشتر به صورت خطوط افقی است در حالی كه گلیمچه های كردستان غالباً دارای نقوش متنوع هستند.
در روستاهایی از بخش های ساری نوعی گلیمچه با تار پنبه ای و پود پشمی در ابعاد 70 × 110 سانتی متر بافته می شود در سال های اخیر متقاضیان زیادی دارد ( گلیمچه ی متكازین).

زیلو:
در اغلب مناطق روستایی با نخ پنبه ای بافته می شود و بیشتر به عنوان زیرانداز تابستانی مورد استفاده قرار می گیرد.در بیشتر نقاط، زیلو با دستگاه های بافندگی بافته می شود، ولی در مناطق روستایی شهرهای تهران ، ساوه، كاشان و یزد به شیوه ی بافت گلیم بافته می شود.ظاهری زمخت دارد و از نظر تنوع رنگ و نقش قابل مقایسه با دیگر انواع گلیم نیست. عمده ترین ماد ه ی اولیه ی زیلو بافی را نخ پنبه ای تابیده شده تشكیل می دهد و معمولاً 6 تا 8 نخ یك لا در كنار یكدیگر قرار می گیرند و تابیده می شوند و به مصرف پود می رسند.

پِلاس یا پالاس:
ظاهری شبیه گلیم درشت بافت دارد و در برخی مناطق از جمله یزد تولید می شود. تار و پود آن از پنبه است و در اندازه ی 250×350 سانتی متر بافته می شود.

مَسنَد:
در روستاهای بخش نمین شهرستان اردبیل نوعی گلیم با ابعاد كوچك (100×150 سانتی متر ) بافته می شود كه مسند نام دارد و سابقه ی بافت آن در این محل به 50 سال می رسد. مسند دارای طرح های محلی بوده و از ظرافت و زیبایی خاصی برخوردار است.

جُل:
در جل نقوش به صورت سوزن دوزی است كه پس از اتمام بافت زمینه ای ساده بر روی آن دوخته می شود. این نوع بافت ها از یك طرف قابل استفاده اند و پشت و رو دارند.جل برای پوشاندن چهار پایان عرق كرده استفاده می شود.

سجاده:
فقط برای نمازگزاری بافته می شود و نقشی نزدیك به نقش محرابی قالی دارد و به دلیل كوچكی و سبكی حجم آن نمازگزار می تواند آن را با خود حمل كند.

چیق:
در بیشتر ایلها برای دیوار چادر با قسمت كردن چادرها به كار برده می شود. چیق ها پشت و رو ندارند و از هر دو طرف همان زیبایی را دارند.نقوش خاص چیق ها به دلیل واحد درشت بافت كه در چیق یك نی است همان نقوش سنتی گلیم هاست كه بنا به روش بافت تغییر كرده است.

كوچه:
نوعی زیر انداز به معنی نمد سفید یا خاكستری رنگ است كه برای پوشاندن دیوار چادرها از آن استفاده می شود.

اِنسی:
قالیچه ی خاصی كه اثاثیه را با آن می بندند.

مَفرش:
مفرش نیز برای بستن اسباب خانه از قبیل رخت خواب و سایر ضروریات زندگی و مسافرت مورد استفاده است و اكنون فقط در ایل هایی كه هنوز به زندگی كوچ نشینی خود ادامه می دهند وجود دارد.

جَوال:
كیسه های بزرگ و (توبره) یا توربا است. این كیسه ها را چادر نشینان به دیوار می آویزند.جوال به نوعی انبار آذوقه است.

خورجین:
بافته هایی است كه چادر نشینان همراه خود دارند.

گلیم مناطق مختلف ایران

گلیم ایل سون ( شاهسون ):
سون ها از اتحاد 50 ایل در ناحیة آذربایجان به وجود آمده اند. مهم ترین بافت آنها گلیم های سوماك است كه در زبان محلی به آن ورنی می گویند. به طور كلی از طرح های هندسی شكسته با رنگ های ملایم استفاده می كنند و كمتر می توان دو گلیم ایل سون را از نظر طرح و رنگ مشابه یافت. بهترین رو اسبی در ایران جل اسب های سون است كه به صورت 6 تكه با رنگ های متنوع است.

گلیم لری:
لرها گلیم های مرغوبی می بافند كه اغلب با رنگ های سیاه، سبز، آبی، سفید با نقوش خاص منطقه مشخص می شود. بهترین بافت لرها خورجین بزرگ برای نگهداری اثاث خانه است. حاشیه ی آنها را برای آنكه محكم باشد قالی بافی می كنند.

گلیم هرسین:
گلیم هرسین بنا بر ذوق و سلیقة بافنده و شرایط اطراف او بافته می شود. در حاشیه و زمینه نقش ها ریز و پر بافته می شوند، به طوری كه جای خالی در این گلیم وجود ندارد. از پشم بز به علت ضد بید بودن در حاشیه ی گلیم استفاده می كنند. رنگ های گلیم هرسین عمدتاً به سفید، سرمه ای، سبز و قرمز و اخیراً سرخابی محدود می شود. نقوش بیشتر دارای حاشیه، كناره و چند ترنج در امتداد یكدیگر و در وسط هستند. كه درون همه ی سطوح پر از نقوش حیوانات و اشكال مشخصه ی هرسین است. حاشیه ها بیشتر به صورت چهارضلعی، لوزی یا مثلثی در دنبال یكدیگر هستند.

در بعضی بافته ها طرح فقط یك فرم است كه با بازی رنگ و جا به جایی آن گلیم را بافته اند.مثلاً در حاشیة تیرة آن فرم روشن است و در زمینه، كه روشن است، آن فرم تیره بافته شده است.

گلیم بلوچ:
بلوچ ها به دلیل شرایط اقلیمی همیشه با طبیعت در پیكارند و همواره آرزوی برخورداری از منابع فراوان آب و مرغزار را در بافت های خود بیان كرده اند. معمولاً سرتاسر گلیم بلوچ از بافت راه راه شكل گرفته كه در هر ردیف آن نقوش متفاوت از طرح و رنگ به چشم می خورد. رنگ های تیره مانند قهوه ای، قرمز تیره، شتری و آبی سیر و رنگ های روشن مثل سبز، زرد، قرمز مشخصة طرح های بلوچ اند.

گلیم خمسه:
خمسه از یگانگی پنج ایل شیراز تشكیل می شوند. بافت های سوماك خمسه ده بید نام دارد. متداولترین طرح گلیم ها زمینه ای طبیعی به رنگ تیره است كه ستارگانی مورب به صورت لوزی های متداخل روی آن بافته شده است. گلیم های ستاره ای را اغلب به صورت كم عرض می بافند و بعد به هم می دوزند. گلیم های جدیدتر گاه زمینه ای سفید با عرض بیشتر دارند

گلیم سنه:
سنه امروزه سنندج ( مركز استان كردستان ) نامیده می شود. در هیچ جای ایران گلیم هایی به ظرافت گلیم های سنه بافته نمی شود. طرح آن بیشتر طرح هراتی آمیخته با طرح بوته ای و خطوط مورب در رنگ های متعدد است. زیباترین طرح گلیم سنه، ترنجی در وسط و زمینه ای رنگی دارد و بته ای نیز با ظرافت در آن بافته شده است.

گلیم قشقایی:
رنگ های تند و شاد از ویژگی های گلیم قشقایی است، اما رنگ های متضادی نیز در كنار رنگ های قرمز و زرد به كار می رود. نقوش هندسی بخش اساسی طرح های قشقایی هستند، مانند: هشت ضلعی، ستارة هشت پر، تصاویر طاووس، بز، آهو و …. دار های قشقایی اغلب قابل حمل و نقل است. در كوچ دار را روی شتر یا قاطر حمل و نقل و موقع كار به روی زمین پهن می كنند.

گلیم افشار:
طرح مخصوص افشار معمولاً ستاره های متعدد بر روی زمینه ای به رنگ طبیعی یا رنگ سیر است. نقش ها، گل های ستاره ای هستند كه به صورت مورب كنار هم چیده می شوند و به صورت لوزی در هم نمایان می گردند.

گلیم پارچه ای:
در آذربایجان بافته می شود كه به آن گوینه می گویند.

گلیم زرند:
كه دارای بافت چاك دار كوچك می باشد. غالباً كار عناصر ترك زبان شاهسون است كه تعداد زیادی از آنها در این منطقه مقیم گردیده اند.گلیم های زرند دراز، باریك و بادوام اند.طرح های قراردادی با گل و گیاهی با مو خزنده و گاهی به صورت طرح لوزی مشبك و یا دو تا سه ترنج درهم هستند.

گلیم تركمنی:
گلیم تركمنی سبك و محكم است. در این گلیم ها رنگ مهم ترین عامل است و رنگ قرمز با سایه روشن های مختلف نقش ویژه ای دارد، رنگ های دیگر نارنجی، آبی، سبز و گاهی زرد است.این رنگ های متضاد هماهنگی زیبایی به وجود می آورند.قبیلة تركمن ها طرح های خود را بر حسب نقش اصلی طبقه بندی می كنند كه آن را گل می گویند، و آنها را به شكل شش یا هشت وجهی منقوش می كنند. هر گل نمودار یك خانوار است. معمولاً نقش های تركمنی چهار قسمت دارد. دو تاریك ( شب )، دو روشنی ( روز ) است. نیروی زندگی در هر ( ابه ) در مركز است ( یعنی پدر ). مجموعة نقوش حاشیه ای دارد كه فامیل ها را از یكدیگر جدا می كند كه به صورت مجزا اما همه در كنار یكدیگر هستند.